Avant, wol. XI, nr 3, doi: 10.26913/avant.2020.03.44
publikowane na licencji CC BY-NC-ND
Filip Stawski
Stowarzyszenie Substytucyjnego Leczenia Uzależniań MAR
filip.stawski@avant.edu.pl
Mateusz Tofilski
Instytut Filozofii, Uniwersytet Śląski w Katowicach
tofilski.us@gmail.com
Edward Jacek Gorzelańczyk
Instytut Filozofii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy;
Stowarzyszenie Substytucyjnego Leczenia Uzależniań MAR
medsystem@medsystem.pl
Przyjęto 13 stycznia 2020; zaakceptowano 29 października 2020; opublikowano Online First 31 grudnia 2020.
Pełny tekst
Abstrakt: Celem artykułu jest próba usystematyzowania rozumienia wolnej woli w oparciu o neurofilozoficzną analizę zjawiska uzależnienia. W pierwszej części omówiono neurofizjologię uzależnień z perspektywy neurobiologicznej koncepcji pętli korowo-podkorowych. Zgodnie z nią uzależnienie prowadzi do strukturalnej przebudowy prążkowia, utrudniając jego hamowanie przez korę mózgu i zaburzając tym samym zdolność podejmowania decyzji. Kolejna część stanowi omówienie pojęcia „sprawności woli”, klasyfikacji działań oraz koncepcji autonomii naturalnej Henrika Waltera. Na podstawie literatury wyszczególniono sześć kryteriów sprawności woli, wydzielonych ze względu na aspekt podmiotu oraz charakter samego działania. Wypracowaną perspektywę zintegrowano z mechanizmem pętli korowo-podkorowych, ukazując go jako kandydata do materialnego podłoża sprawności woli.
Słowa kluczowe: wolna wola; neurofilozofia; uzależnienie; pętle korowo-podkorowe; podejmowanie decyzji
How addiction can change the way we think about free will?
Abstract: The aim of this paper is to analyze the neurobiology of addiction and consider if it can contribute to a better understanding of free will. In the first part, we study the role of cortico-subcortical loops mechanism in addiction. Empirical data show that addiction leads to the structural remodeling of the striatum. These changes making the striatum more difficult to inhibit by the neocortex, which disrupts the ability to make decisions. In the second part, we introduce six criteria of voluntary abilities (based on a literature review) and integrate this view with cortico-subcortical loops conception. We suggest that the cortico-subcortical loops mechanism can play a relevant role in inducing spontaneous actions.
Keywords: free will; neurophilosophy; addiction; cortical-subcortical loops; decision-making
Bibliografia
| Ach, N. (2006). On volition. Pobrano z https://www.cogpsych.uni-konstanz.de/various/ach/ (10.12.2019). | ||||
| Ackermann, D., Gorzelańczyk, E. J., Olzak, M., Laskowska i Walecki, P. (2010). Pętle prążkowiowo-wzgórzowo-korowe. Fizjologiczna kontrola funkcji motorycznych, emocjonalnych i poznawczych. Episteme, 11, 343-384. | ||||
| Albin, R. L., Young, A. B. i Penney, J. B. (1989). The functional anatomy of basal ganglia disorders. Trends in Neurosciences, 12(10), 366-375. https://doi.org/10.1016/0166-2236(89)90074-X |
||||
| Alexander, G., Crutcher, M. D. i DeLong, M. (1990). Basal ganglia-thalamocortical circuits: parallel substrates for motor, oculomotor, “prefrontal” and “limbic” functions. Progress in Brain Research, 85, 119-146. https://doi.org/10.1016/S0079-6123(08)62678-3 |
||||
| Alexander, G., DeLong, M. i Strick, P. L. (1986). Parallel Organization of Functionally Segregated Circuits Linking Basal Ganglia and Cortex. Annual Review of Neuroscience, 9(1), 357-381. https://doi.org/10.1146/annurev.ne.09.030186.002041 |
||||
| American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders DSM-5. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596 |
||||
| Angres, D. H. i Bettinardi-Angres, K. (2008). The Disease of Addiction: Origins, Treatment, and Recovery. Disease-a-Month, 54(10), 696-721. https://doi.org/10.1016/j.disamonth.2008.07.002 |
||||
| Bechara, A., Damasio, A., Damasio, H. i Anderson, S. (1994). Insensitivity to future consequences following damage to human prefrontal cortex. Cognition, 50(1-3), 7-15. https://doi.org/10.1016/0010-0277(94)90018-3 |
||||
| Churchland, P. S. (1988). Neurophilosophy: Toward a Unified Science of the Mind/Brain. Cambridge: MIT Press. https://doi.org/10.7551/mitpress/4952.001.0001 |
||||
| Churchland, P. S. (2002). Brain-Wise: Studies in Neurophilosophy. Cambridge: MIT Press. | ||||
| Churchland, P. S. (2008). The Impact of Neuroscience on Philosophy. Neuron, 60(3), 409-411. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2008.10.023 |
||||
| Churchland, P. S. (2013). Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności. Kraków: Copernicus Center Press. | ||||
| Cinzia, D. D. i Gallese, V. (2009). Neuroaesthetics: a review. Current Opinion in Neurobiology, 19(6), 682-687. https://doi.org/10.1016/j.conb.2009.09.001 |
||||
| Cohon, R. (2018) Hume’s Moral Philosophy. W: E. N. Zalta (red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Pobrano z https://plato.stanford.edu/archives/fall2018/entries/hume-moral/ (02.08.2020). | ||||
| Cummings, J. L. (1995). Anatomic and behavioral aspects of frontal-subcortical circuits. Annals of the New York Academy of Sciences, 769, 1-13. https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.1995.tb38127.x |
||||
| Dum, R. i Strick, P. (2009). Basal Ganglia and Cerebellar Circuits with the Cerebral Cortex. W: M. Gazzaniga (red.), The Cognitive Neurosciences (s. 553-563). Cambridge: MIT Press. | ||||
| Feit, J., Walecki, P. i Gorzelańczyk, E. J. (2016). Uzależnienie od opioidów i leczenie substytucyjne w aspekcie neurobiologicznym. Episteme. Czasopismo Naukowo-Kulturalne I(31), 111-124. | ||||
| Frankfurt, H. (1997). Wolność woli i pojęcie osoby. W: J. Hołówka (red.), Filozofia moralności. Postanowienie i odpowiedzialność moralna (s. 21-39). Warszawa: Aletheia. | ||||
| Fuster, J. M. (1995). Memory and planning. Two temporal perspectives of frontal lobe function. Advances in Neurology, 66, 9-19. | ||||
| Gert, B., Culver, C. i Clouser, K. D. (2009). Bioetyka – ujęcie systematyczne. Gdańsk: słowo/obraz terytoria. | ||||
| Gorzelańczyk, E. J. (2011a). Functional Anatomy, Physiology and Clinical Aspects of Basal Ganglia. W: J. Peres (red.), Neuroimaging for Clinicians – Combining Research and Practice. IntechOpen. | ||||
| Gorzelańczyk, E. J. (2011b). Neurobiologiczne źródła uzależnień – perspektywa ewolucyjna i kliniczna. Alkoholizm i Narkomania, 3, 235-249. | ||||
| Gorzelańczyk, E. J., Fareed, A., Walecki, P., Feit, J. i Kunc, M. (2014). Risk behavior in opioid-dependent individuals after the administration of a therapeutic dose of methadone. American Journal on Addictions, 23(6), 608-612. https://doi.org/10.1111/j.1521-0391.2014.12154.x |
||||
| Gowin, J. L., Sloan, M. E., Ramchandani, V. A., Paulus, M. P. i Lane, S. D. (2018). Differences in decision-making as a function of drug of choice. Pharmacology Biochemistry and Behavior, 164, 118-124. https://doi.org/10.1016/j.pbb.2017.09.007 |
||||
| Grant, J. E. i Chamberlain, S. R. (2016). Expanding the definition of addiction: DSM-5 vs. ICD-11. CNS Spectrums, 21(4), 300-303. https://doi.org/10.1017/S1092852916000183 |
||||
| Graybiel, A. M. i Mink, J. (2009). The Basal Ganglia and Cognition. W: M. Gazzaniga (red.), The Cognitive Neurosciences (4th ed.). Cambridge: MIT Press. | ||||
| Hartley, A. A. i Speer, N. K. (2000). Locating and fractionating working memory using functional neuroimaging: Storage, maintenance, and executive functions. Microscopy Research and Technique, 51, 45-53. https://doi.org/10.1002/1097-0029(20001001)51:1<45::AID-JEMT5>3.0.CO;2-O |
||||
| Hudson, W. D. (red.). (1969). The Is-Ought Question. London: Macmillan. https://doi.org/10.1007/978-1-349-15336-7 |
||||
| Jaracz, M. i Borkowska, A. (2012). Iowa Gambling Task – narzędzie do oceny podejmowania decyzji. Psychiatria Polska, XLVI(3), 461-472. | ||||
| Jonkisz, J. (2010). Neurofilozofia jako właściwa forma filozofii umysłu. W: Z. Muszyński (red.), Umysł: natura i sposób istnienia. Trzy debaty (s. 201-220). Lublin: Wydawnictwo UMCS. | ||||
| Kane, R. H. (2002). Introduction: The contours of contemporary free will debates. W: R. H. Kane (red.), The Oxford Handbook of Free Will. Oxford: Oxford University Press. | ||||
| Koffarnus, M. N. i Kaplan, B. A. (2018). Clinical models of decision making in addiction. Pharmacology Biochemistry and Behavior, 164, 71-83. https://doi.org/10.1016/j.pbb.2017.08.010 |
||||
| Lee, D. (2013). Decision Making: From Neuroscience to Psychiatry. Neuron, 78, 233-248. https://doi.org/10.1016/j.neuron.2013.04.008 |
||||
| Levy, N. (2007). Neuroethics: Challenges for the 21st Century. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511811890 |
||||
| Libet, B. (1985). Unconscious cerebral initiative and the role of conscious will in voluntary action. Behavioral and Brain Sciences, 8(4), 529-539. https://doi.org/10.1017/S0140525X00044903 |
||||
| Libet, B., Gleason, C. A., Wright, E. W. i Pearl, D. K. (1983). Time of conscious intention to act in relation to onset of cerebral activity (readiness-potential): The unconscious initiation of a freely voluntary act. Brain, 106(3), 623-642. https://doi.org/10.1093/brain/106.3.623 |
||||
| Middleton, F. A. i Strick, P. L. (1994). Anatomical evidence for cerebellar and basal ganglia involvement in higher cognitive function. Science (New York, N.Y.), 266(5184), 458-461. https://doi.org/10.1126/science.7939688 |
||||
| Middleton, F. A. i Strick, P. L. (2000). Basal ganglia and cerebellar loops: motor and cognitive circuits. Brain Research. Brain Research Reviews, 31(2-3), 236-250. https://doi.org/10.1016/S0165-0173(99)00040-5 |
||||
| Mink, J. (1999). Basal ganglia. W: L. Squire, D. Berg, F. Bloom, S. du Lac, A. Ghosh i N. Spitzer (red.), Fundamental Neuroscience. San Diego: Academic Press. | ||||
| Nęcka, E. i Prusak, J. (2016). Eksperymentalna psychologia woli: wolność i intencjonalność z perspektywy psychologii poznawczej i neuronauki. W: M. Kielar-Turska (red.), W stronę psychologii eksperymentalnej (s. 41-58). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. | ||||
| Northoff, G. (2013a). Brain and Self – a Neurophilosophical Account. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health, 7(1), 28. https://doi.org/10.1186/1753-2000-7-28 |
||||
| Northoff, G. (2013b). Neurophilosophy. W: C. G. Galizia i P.-M. Lledo (red.), Neurosciences – From Molecule to Behavior: a University Textbook (s. 59-75). Berlin: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-642-10769-6_5 |
||||
| Northoff, G. (2019). Brain-World Problem – Interview. Piąte Piętro. Bydgoskie Czasopismo Filozoficzne, 4. | ||||
| Olzak, M. i Gorzelańczyk, E. J. (2005). Zwoje podstawy i wzgórze a pamięć operacyjna i funkcje wykonawcze, przegląd badań. Aktualn. Neurol., 4, 282-289. | ||||
| Pasgreta, K. i Gorzelańczyk, E. J. (2010). Zaburzenia poznawcze, emocjonalne i motoryczne w chorobie alzheimera – perspektywa neurobiologiczna. Episteme. Czasopismo Naukowo-Kulturalne (11), 37-56. | ||||
| Pasgreta, K., Walecki, P. i Gorzelańczyk, E. J. (2016). Neurobiologiczna koncepcja kontroli funkcji psychicznych. Episteme. Czasopismo Naukowo-Kulturalne, (31/2), 247-270. | ||||
| Przybysz, P. (2012). Neurofilozofia i filozofia neuronauk. W: M. Miłkowski i R. Poczobut (red.), Przewodnik po filozofii umysłu. Kraków: WAM. | ||||
| Reed, G. M., First, M. B., Kogan, C. S., Hyman, S., Gureje, O., Gaebel, W., Saxena, S. (2019). Innovations and changes in the ICD-11 classification of mental, behavioural and neurodevelopmental disorders. World Psychiatry: Official Journal of the World Psychiatric Association (WPA), 18(1), 3-19. https://doi.org/10.1002/wps.20611 |
||||
| Simon, H. (1957). Models of Man, Social and Rational: Mathematical Essays on Rational Human Behavior in a Social Setting. New York: Wiley. | ||||
| Simon, H. (1991). Bounded Rationality and Organizational Learning. Organization Science, 2(1), 125-134. https://doi.org/10.1287/orsc.2.1.125 |
||||
| Sinnott-Armstrong, W. i Pickard, H. (2013). What is Addiction? W: K. W. M. Fulford, M. Davies, R. G. T. Gipps, G. Graham, J. Z. Sadler, G. Stanghellini i T. Thornton (red.), The Oxford Handbook of Philosophy and Psychiatry (s. 851-864). Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199579563.013.0050 |
||||
| Spielthenner, G. (2017). The Is-Ought Problem in Practical Ethics. HEC Forum, 29, 277-292. https://doi.org/10.1007/s10730-016-9318-8 |
||||
| Stelmach, J. (2018). Co może zaoferować neuroscience nauce prawa i praktyce prawnicze? W: Brożek B., Kurek Ł., Stelmach J. (red.), Prawo i nauki kognitywne (s. 160-167). Warszawa: Wolters Kluwer. | ||||
| Stelmach, B. Brożek i Ł. Kurek, (red.). (2017). Granice naturalizmu. Warszawa: Wolters Kluwer | ||||
| Stoops, W. W. i Kearns, D. N. (2018). Decision-making in addiction: Current knowledge, clinical implications and future directions. Pharmacology Biochemistry and Behavior, 164, 1-3. https://doi.org/10.1016/j.pbb.2017.12.001 |
||||
| Tofilski, M. (2018). Pluralizm eksplanacyjny w minimalistycznej neurofilozofii Henrika Waltera a fundamentalna teoria świadomości. Humanistyka i Przyrodoznastwo, 24. https://doi.org/10.31648/hip.2631 |
||||
| Vohs, K. D. i Baumeister, R. F. (2009). Addiction and free will. Addiction Research and Theory, 17(3), 231-235. https://doi.org/10.1080/16066350802567103 |
||||
| Volkow, N. D., Wang, G. J., Fowler, J. S., Tomasi, D., Telang, F. i Baler, R. (2010). Addiction: Decreased reward sensitivity and increased expectation sensitivity conspire to overwhelm the brain’s control circuit. BioEssays, 32, 748-755. https://doi.org/10.1002/bies.201000042 |
||||
| Walter, H. (2001). Neurophilosophy of free will: from libertarian illusions to a concept of natural autonomy. MIT Press. https://doi.org/10.7551/mitpress/4951.001.0001 |
||||
| Walter, H. (2002). Neurophilosophy of free will. W: R. H. Kane (red.), The Oxford Handbook on Free Will. Oxford: Oxford University Press. | ||||
| Walter, H. (2013). The third wave of biological psychiatry. Frontiers in Psychology, 4, 582. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2013.00582 |
||||
| Zyzik, R. (2012). Genetyka Behawioralna Na Sali Sądowej. Forum Prawnicze, 3 (11), 27-42. | ||||
