Avant, wol. XII, nr 3, https://doi.org/10.26913/avant.2021.03.02
publikowane na licencji CC BY-NC-ND 3.0
Maciej Tarnowski 
Wydział Filozofii, Uniwersytet Warszawski
m.tarnowski3@student.uw.edu.pl
Przyjęto 7 listopada 2020; zaakceptowano 22 kwietnia 2021; opublikowano Online First 23 września 2021. Pełny tekst
Abstrakt: Jedną z najbardziej popularnych i kontrowersyjnych tez we współczesnej filozoficznej analizie psychologii potocznej i przypisywania przekonań jest założenie racjonalności podmiotu, zgodnie z którym każde przypisanie nastawienia sądzeniowego musi być poprzedzone założeniem racjonalności proceduralnej interpretowanego podmiotu. Wydaje się, że założenie to podważają badania w psychologii, socjologii i ekonomii, które dostarczają przykładów nieracjonalnych zachowań. Celem tego artykułu jest przedstawienie problemów napotykanych przez założenie o racjonalności i zaoferowanie alternatywnego modelu dla teorii interpretacji opartej na badaniach nad „szybkimi i oszczędnymi heurystykami” prowadzonymi w psychologii poznawczej. Identyfikuję dwie heurystyki: Heurystykę Podobieństwa i Heurystykę Uwłasnosłowienia, które wydają się grać kluczową rolę w przypisywaniu przekonań. Argumentuję, że podany model jest zarazem bardziej psychologicznie prawdopodobny i bardziej efektywny w wyjaśnianiu przypadków nieracjonalności.
Słowa kluczowe: racjonalność; heurystyki; interpretacja; zasada życzliwości; strategia intencjonalna; psychologia potoczna; przekonania
How to Describe Irrationality? Irrational Belief Systems and Interpretationism in Philosophy of Mind
Abstract: One of the most popular and controversial theses in contemporary philosophical analysis of folk psychology and belief ascription is that every propositional attitude ascription must be preceded by the assumption of procedural rationality of the agent whose behaviour we are trying to interpret. This assumption seems to be challenged by research done in psychology, sociology and economics, which provides the examples of blatantly irrational behaviour. The aim of this paper is to briefly show the problems that such rationality assumption encounters and to offer an alternative view of interpretation theory based on approach given by „fast and frugal heuristics” programme in cognitive psychology. I identify two heuristics – Similarity and Disquotation Heuristic – that seem to play crucial role in our everyday belief ascriptions. I argue that this model is both more psychologically probable and more effective in explaining the cases of irrationality.
Keywords: rationality; interpretation; principle of charity; intentional stance; heuristics; folk psychology; belief ascription
Bibliografia
| Bortolotti, L. (2010). Delusions and Other Irrational Beliefs. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/med/9780199206162.001.1 |
||||
| Chisholm, R. (1957). Perceiving: A Philosophical Study. Ithaca: Cornell University Press. | ||||
| Ciecierski, T. (2013). Nastawienia sądzeniowe. Wykłady z filozofii psychologii. Warszawa: PWN. | ||||
| Clutton, P., Gadsby, S. i Klein, C. (2017). Taxonomising delusions: content or aetiology? Cognitive Neuropsychiatry, 22(6), 508-527. https://doi.org/10.1080/13546805.2017.1404975 |
||||
| Cohen, L. J. (1981). Can Human Irrationality Be Experimentally Demonstrated?. The Behavioral and Brain Sciences, 4, 317-370. https://doi.org/10.1017/S0140525X00009092 |
||||
| Davidson, D. (1974). Przekonania a podstawy znaczenia, W: Davidson, D. (1992). Eseje o prawdzie, języku i umyśle(s. 118-140), (tłum. B. Stanosz). Warszawa: PWN. | ||||
| Davidson, D. (1980). Ku jednolitej teorii znaczenia i działania. W: Davidson, D. (1992). Eseje o prawdzie, języku i umyśle, (s. 141-162), (tłum. B. Stanosz). Warszawa: PWN. | ||||
| Davidson, D. (1982). Zwierzęta racjonalne. W: Davidson, D. (1992). Eseje o prawdzie, języku i umyśle (s. 234-250), (tłum. C. Cieśliński). Warszawa: PWN. | ||||
| Dennett, D. (1981a). True Believers: The Intentional Strategy and Why It Works. W: Dennett D. (1987), The Intentional Stance (s. 13-43). Cambridge: MIT Press. | ||||
| Dennett, D. (1981b). Making Sense of Ourselves. Philosophical Topics 12, 63-81. https://doi.org/10.5840/philtopics198112143 |
||||
| Dub, R. (2015). The Rationality Assumption. W: C. Muñoz-Suárez, F. De Brigard (red.), Content and Consciousness Revisited (s. 93-111). New York: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-17374-0_5 |
||||
| Egan, O. (1986). The Concept of Belief in Cognitive Theory. W: L. P. Mos (red.), Annals of Theoretical Psychology. Annals of Theoretical Psychology 4. Springer: Boston. https://doi.org/10.1007/978-1-4615-6453-9_23 |
||||
| Elqayam, S. i Evans, J. S. B. (2011). Subtracting “ought” from “is”: Descriptivism versus normativism in the study of human thinking. Behavioral and Brain Sciences, 34(5), 233-290. https://doi.org/10.1017/S0140525X1100001X |
||||
| Elqayam, S. (2012). Grounded rationality: Descriptivism in epistemic context. Synthese, 189(1), 39-49. https://doi.org/10.1007/s11229-012-0153-4 |
||||
| Fishbein, M., Raven, B.H. (1962). The AB scales: An operational definition of belief and attitude. Human Relations, 15, 35-44. https://doi.org/10.1177/001872676201500104 |
||||
| Fisk, J. E. (2016). Conjunction fallacy. W: R. F. Paul (red.), Cognitive Illusions: Intriguing Phenomena in Judgement, Thinking and Memory. London: Psychology Press. | ||||
| Gigerenzer, G. (1991). How to make cognitive illusions disappear: Beyond “heuristics and biases”. European Review of Social Psychology, 2, 83-115. https://doi.org/10.1080/14792779143000033 |
||||
| Gigerenzer, G. (1996). On Narrow Norms and Vague Heuristics: A Reply to Kahneman and Tversky. Psychological Review, 103, 592-596. https://doi.org/10.1037/0033-295X.103.3.592 |
||||
| Gigerenzer, G. i Gaissmaier, W. (2011). Heuristic Decision Making, Annual Review of Psychology, 62, 451-482. h https://doi.org/10.1146/annurev-psych-120709-145346 |
||||
| Gigerenzer, G. i Sturm, T. (2011). How (far) can rationality be naturalized?. Synthese, 187, 243-268. https://doi.org/10.1007/s11229-011-0030-6 |
||||
| Johnson-Laird, P. N. i Wason, P. C. (1970). A Theoretical Analysis of Insight Into a Reasoning Task. Cognitive Psychology, 1, 134-148. https://doi.org/10.1016/0010-0285(70)90009-5 |
||||
| Kahneman, D. i Tversky, A. (1971). Belief In the Law of Small Numbers. Psychological Bulletin, 76, 105-110. https://doi.org/10.1037/h0031322 |
||||
| Kahneman, D. i Tversky, A. (1983). Extensional Versus Intuitive Reasoning: The Conjunction Fallacy In Probability Judgment. Psychological Review, 90, 293-315. https://doi.org/10.1037/0033-295X.90.4.293 |
||||
| Kahneman, D. i Tversky, A. (1996). On the reality of cognitive illusions: A reply to Gigerenzer’s critique. Psychological Review, 103, 582-591. https://doi.org/10.1037/0033-295X.103.3.582 |
||||
| Kripke, S. (1979). A Puzzle About Belief. W: A. Margalit (red.), Meaning and Use, Dordrecht: D. Reidel. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-4104-4_13 |
||||
| Lewis, D. (1986). On the Plurality of Worlds. London: Blackwell. | ||||
| Marcus, R. B. (1983). Rationality and Believing the Impossible. W: Marcus R. B. (1983). Modalities. Philosophical Essays. New York: Oxford University Press. https://doi.org/10.2307/2026334 |
||||
| McKay, R., Langdon, R. i Coltheart, M. (2005). ‘Sleights of mind’: Delusions, defences, and self deception. Cognitive Neuropsychology 10(4), 305-326. https://doi.org/10.1080/13546800444000074 |
||||
| McKay, R. i Cipolotti, L. (2007). Attributional style in a case of Cotard delusion. Consciousness and Cognition, 16, 349-359. https://doi.org/10.1016/j.concog.2006.06.001 |
||||
| Nishio, Y., Mori, E. (2012). Delusions of Death in a Patient with Right Hemisphere Infraction. Cognitive and Behavioural Neurology. 25, 216-223. https://doi.org/10.1097/WNN.0b013e31827504c7 |
||||
| Pacherie, E., Bayne, T. (2005). In Defence of the Doxastic Conception of Delusions. Mind & Language, 20, 163-188. https://doi.org/10.1111/j.0268-1064.2005.00281.x |
||||
| Puczyłowski, T. (2014). Czy można być przekonanym, że Sherlock Holmes jest detektywem? O sensowności zdań z nazwami fikcjonalnym. Studia z Kognitywistyki i Filozofii Umysłu, 8 (1), 34-50. | ||||
| Quine, W. V. O. (1999). Słowo i przedmiot (tłum. C. Cieśliński). Warszawa: Aletheia. | ||||
| Ridge, M. (2006). Sincerity and Expressivism. Philosophical Studies, 131, 487-510. https://doi.org/10.1007/s11098-005-2218-4 |
||||
| Searle, J. (1969). Speech Acts: An Essay in the Philosophy of Language. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139173438 |
||||
| Searle, J. (1983). Intentionality. An Essay in the Philosophy of Mind. Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139173452 |
||||
| Sides, A., Osherson, D., Bonini, N. i Viale, R. (2002). On the reality of the conjunction fallacy. Memory & Cognition, 30(2), 191-198. https://doi.org/10.3758/BF03195280 |
||||
| Spitzer, M. (1990). On Defining Delusions. Comprehensive Psychiatry, 31, 377-397. https://doi.org/10.1016/0010-440X(90)90023-L |
||||
| Stich, S. P. (1985). Could man be an irrational animal? Some notes on the epistemology of rationality, Synthese, 64(1), 115-135. URL: https://www.jstor.org/stable/20116149 https://doi.org/10.1007/BF00485714 |
||||
| Tarnowski, M. (2019). Czy posiadanie sprzecznych przekonań jest możliwe? Omówienie i krytyka argumentów za Psychologiczną Zasadą Niesprzeczności. Studia Semiotyczne, XXXIII (2), 323-353. https://doi.org/10.26333/sts.xxxiii2.11 |
||||
| Van Rooij, I., Wright, C. D. i Wareham, T. (2012). Intractability and the use of heuristics in psychological explanations. Synthese, 187(2), 471-487. https://doi.org/10.1007/s11229-010-9847-7 |
||||
| Wason, P. C. (1968). Reasoning About a Rule. The Quarterly Journal of Experimental Psychology, 20, 273-281. https://doi.org/10.1080/14640746808400161 |
||||
| Wason, P. C. (1969), Regression in Reasoning?. British Journal of Psychology, 60, 471-480. https://doi.org/10.1111/j.2044-8295.1969.tb01221.x |
||||
| Wimmer, H. i Perner, J. (1983). Beliefs about beliefs: Representation and constraining function of wrong beliefs in young children’s understanding of deception. Cognition, 13, 103-128. https://doi.org/10.1016/0010-0277(83)90004-5 |
||||
| Wójtowicz, A. i Winkowski, J. (2018). Heuristics: Daniel Kahneman vs Gerd Gigerenzer, W: M. Hetmański (red.), Rationality and Decision Making. From Normative Rules to Heuristics. Leiden: Brill Rodopi. | ||||
| Zabłudowski, A. (1986). On Marcus’s Solution to Kripke’s Puzzle and a Few Related Issues. Pacific Philosophical Quarterly, 67, 279-296. https://doi.org/10.1111/j.1468-0114.1986.tb00279.x |
||||
