Avant, wol. XII, nr 3, https://doi.org/10.26913/avant.2021.03.04
publikowane na licencji CC BY-NC-ND 3.0
Łukasz Afeltowicz 
Katedra Studiów nad Społeczeństwem i Technologią, Wydział Humanistyczny
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, AGH w Krakowie
alf@agh.edu.pl
Joanna Suchomska
Instytut Socjologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
jsuchomska@doktorant.umk.pl
Wojciech Goszczyński
Instytut Socjologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
goszczynski@umk.pl
Przyjęto 19 listopada 2020; zaakceptowano 14 maja 2021; opublikowano Online First 17 grudnia 2021. Pełny tekst
Abstrakt: Tekst powstał, aby otworzyć dyskusję nad statusem i przyszłością partycypacyjnych badań w działaniu (ang. participatory action research, PAR). Artykuł podejmuje problem metodologicznych wyzwań, jakie stoją przed badaczami starającymi się wykorzystać naukowy potencjał PAR, ale też przed osobami próbującymi stosować to podejście w praktyce. Analiza dwóch wybranych prób zastosowania PAR w Polsce (w obszarze rozwoju społeczności lokalnych i miejskich polityk przestrzennych) pozwala wyłonić kilka kluczowych problemów i napięć charakterystycznych dla całego modelu. Autorzy w szczególności skupiają się na bogactwie procedur badawczo-konsultacyjnych i wyjaśniają, dlaczego różnorodność ta bywa problematyczna. Przeprowadzona analiza pokazuje, że procesowi różnicowania i adaptowania PAR nie towarzyszyła systematyczna refleksja metodologiczna. Postępowało natomiast rozprzęganie elementu praktycznego i poznawczego oraz oscylowanie w stronę jednego z dwóch biegunów prowadzenia badań: modelu pozytywnego lub refleksyjnego. Efektem tego jest dryf metodologiczny. Analiza przykładów polskich PAR pozwala zrozumieć trudności, z którymi musi mierzyć się osoba usiłująca uprawiać badania pozostające w związku z praktyką pozaakademicką.
Słowa kluczowe: participatory action research; metodologia; model pozytywny; model refleksywny; nauki stosowane
Participatory action research: analysis of Polish experiences
Abstract: The text was written to open a discussion on the status and future of participatory action research (PAR). The article addresses the methodological challenges faced by researchers trying to exploit the scientific potential of PAR, but also by those trying to apply this approach in practice. The analysis of two selected attempts to apply PAR in Poland (in the area of community development and urban spatial policies) allows to identify some key problems and tensions characteristic for the whole model. In particular, the authors focus on the richness of the research and consultation procedures and explain why this diversity can be problematic. The analysis shows that the process of diversification and adaptation of PAR has not been accompanied by systematic methodological reflection. Instead, there has been a progressive decoupling of the practical and cognitive elements and an oscillation towards one of the two poles of conducting research: the positive or the reflective model. The effect of this is methodological drift. The analysis of the examples of Polish PAR allows us to understand the difficulties faced by a person who tries to do research in connection with non-academic practice.
Keywords: participatory action research; methodology; positive model; reflective model; applied science
Bibliografia
| Adelman, C. (1993). Kurt Lewin and the Origins of Action Research. Educational Action Research, 1, 7-24. https://doi.org/10.1080/0965079930010102 |
||||
| Arnstein, R., S. (2012). Drabina partycypacji W: Partycypacja. Przewodnik Krytyki Politycznej. Warszawa: Krytyka Polityczna. | ||||
| Bąbska, B., Rymsza, M. (red.). (2014). Organizowanie społeczności lokalnej – metodyka pracy środowiskowej. Warszawa: Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL. | ||||
| Billert, A. (2013). Likwidacja podmiotowości miast i ich degradacja jako wynik błędnej polityki rozwoju państwa. Pobrano z | ||||
| http://zielonewiadomosci.pl/wpcontent/uploads/2012/01/Billert_Likwidacja_podmiotowosci_miast.pdf/ (20.06.2020). | ||||
| Bluj, A., Jagaciak, M., Perchuć-Żółtowska, M., Pliszczyńska, K. (2018). ABC partycypacji obywatelskiej – poradnik dla organizatorów procesów partycypacyjnych. Pobrano z https://partycypacjaobywatelska.pl/strefawiedzy/biblioteka/publikacje/abcpartycypacji-obywatelskiej-poradnik-dla organizatorow-procesow-partycypacyjnych/ (20.06.2020). | ||||
| Bogacz-Wojtanowska, E., Jedynak, P., Wrona, S., Pluszyńska, A. (2019). Action research w kształtowaniu współpracy uczelni z interesariuszami: Korzyści, szanse i wyzwania. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. | ||||
| Bour, R., Soule-Dupuy, Ch., Vallès-Parlangeau, N. (2019). DEMOS: Participatory Design Approach for Democratic Empowerment of IS Users. W: A., H., F., Laenderbarbara, L., Perniciee-Peng, P., M., De Oliveira M. Conceptual Modeling. Springer: International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-33223-5_32 |
||||
| Brzezińska, A., Kaczan, R., Rygielski, P. (2011). Wykorzystanie metodologii PAR (Participatory Action Research) do budowania projektów aktywizacji społeczności lokalnych. Polityka Społeczna, 1, 47-50. | ||||
| Burawoy, M. (1998). The extended case method. Sociological theory, 16(1), 4-33. https://doi.org/10.1111/0735-2751.00040 |
||||
| Burawoy, M. (2004). Public sociologies: Contradictions, dilemmas, and possibilities. Social forces, 82(4), 1603-1618. https://doi.org/10.1353/sof.2004.0064 |
||||
| Burawoy, M. (2005). For public socjology. American sociological review, 70 (1), 4-28. https://doi.org/10.1177/000312240507000102 |
||||
| Burawoy, M. (2009). The extended case method: Four countries, four decades, four great transformations, and one theoretical tradition. University of California Press. https://doi.org/10.1525/9780520943384 |
||||
| Burawoy, M. (2011b). Krytyczny zwrot ku socjologii obywatelskiej. Stan Rzeczy, 1(1),193-208. https://doi.org/10.51196/srz.1.15 |
||||
| Carr, W. (2010). Filozofia, metodologia i badania w działaniu W: H. Červinková , Gołębniak B., D. Badania w działaniu: Pedagogika i antropologia zaangażowane. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, 29-45. | ||||
| Červinková H., Gołębniak B., D. (red). (2010). Badania w działaniu: Pedagogika i antropologia zaangażowane. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej. | ||||
| Červinková, H. (2011). Edukacyjne badania w działaniu – w poszukiwaniu emancypacyjnego wymiaru badań pedagogicznych i antropologicznych. Animacja Życia Publicznego, 7-11. | ||||
| Chrzanowski, O., Rościszewska, E., Zientek-Varga, J. (red.). (2013). Elementy Partycypacji. Warszawa: Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych. | ||||
| Czarnecki, S. (2016). Nowa widownia: O promocji w kulturze. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury. | ||||
| Dobiasz-Krysiak, M. (2016). Jak projektować etnoanimacyjne badania w działaniu: dobra praktyka i suwak animacyjny. Studia Etnologiczne i Antropologiczne, 16, 160-171. | ||||
| Fals, B., O. (2001). Participatory (action) research in social theory: origins and challenges W: P. Reason, H. Bradbury(red.), Handbook of Action Research. Participative Inquiry and Practice. London: Sage, 27-37. | ||||
| Freire, P. (2018). Pedagogy of the Oppresses. New York: Bloomsbury Academic. | ||||
| Frieske, K. (2012). Socjologia demaskatorska W: Normy, dewiacje i kontrola społeczna. Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego. | ||||
| Fritz, J., M. (red.). (2008). International Clinical Sociology. New York: Springer. https://doi.org/10.1007/978-0-387-73827-7 |
||||
| Frysztacki, K. (2009). Socjologia problemów społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. | ||||
| Gastil, J. (red.). (2005). The deliberative democracy handbook: Strategies for effective civic engagement in the twenty-first century. San Francisco: Jossey-Bass. | ||||
| Gerwin, M. (2013). 8 kryteriów budżetu obywatelskiego. Pobrano z http://www.sopockainicjatywa. Org/2013/01/31/8-kryteriow-budzetu-obywatelskiego (20.06.2020). | ||||
| Gnaiger, A., Schroffenegger, G. (2003). Tool-kit. Scenario workshop. Pobrano z https://wilawien.ac.at/interacts/interacts_toolkit.pdf/ (20.06.2020). | ||||
| Greenwood, D., Levin, M. (1998). Introduction to Action Research: Social Research for Social Change. Thousand Oaks: SAGE. | ||||
| Greenwood, D., Levin, M. (2007). Introduction to Action Research, 2nd edition. Thousand Oaks: SAGE. https://doi.org/10.4135/9781412984614 |
||||
| Grygieńć, J. (2017). Demokracja na rozdrożu. Deliberacja czy partycypacja polityczna?. Kraków: Wydawnictwo Universitatis. | ||||
| Gunz, J. (1996). Jacob L. Moreno and the origins of action research. Educational Action Research, 4(1), 145-148. https://doi.org/10.1080/0965079960040111 |
||||
| Harvey, D. (2012). Bunt Miasta. Prawo do miasta i wielka rewolucja. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana. | ||||
| Herbst, J., Rudnicki, R. (2013). BOX – Badanie oddziaływania na kapitał społeczny. Pobrano z | ||||
| https://stocznia.org.pl/publikacje/box-badanie-oddzialywanie-na-kapital-spoleczny-podrecznik-o-tym-jak-badac-swoj-wplyw-na-spolecznosc-i-po-co-to-robic/ (20.06.2020). | ||||
| Jędraszko, A. (2005). Zagospodarowanie przestrzenne w Polsce – drogi i bezdroża regulacji ustawowych. Warszawa: Unia Metropolii Polskich. | ||||
| Kaczmarek T., Wójcicki, M. (2015). Uspołecznienie procesu planowania przestrzennego na przykładzie miasta Poznania. Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny, 77 (1), 219-236. https://doi.org/10.14746/rpeis.2015.77.1.12 |
||||
| Kaleta, A. (1998). Obszar wiejski i koncepcje jego rozwoju [w:] Kaleta Andrzej, red., Rozwój obszarów wiejskich w perspektywie integracji z Unią Europejską. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. | ||||
| Karłowska, A., Jaworski, P. (2017). Zwinna urbanistyka. Autoportret, 1(56). Pobrano z https://autoportret.pl/artykuly/zwinna-urbanistyka/ (20.06.2020). | ||||
| Karłowska, A., Suchomska, J. (2018). Przepis na plan. Narzędziownik. Pobrano z https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/biblioteka/publikacje/przepis-na-plan-narzedziownik/ (20.06.2020). | ||||
| Kaźmierczak, T., Bąbska, B., Jordan, P., Dudkiewicz, M., Mendel, M., Popłońska-Kowalska, M. (2014). Organizator społeczności lokalnej – refleksyjny praktyk. Warszawa: Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL. | ||||
| Kobielska, K. (2015). Partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym na przykładzie Polski. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego., | ||||
| Kołacz, P., Wielgus, P. (2015). Przepis na rewitalizację. Bydgoszcz: Fundacja dla Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. | ||||
| Koshy, V. (2006). Action research for improving practice: A practical guide. London: Paul Chapman Pub. | ||||
| Krajewski, M., Skórzyńska, A., (red.). (2014). Diagnoza w kulturze. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury. | ||||
| Kubieniec, M., Jaworski, P. (2019). Blaski i cienie prototypowania. Magazyn Miasta. Pobrano z http://magazynmiasta.pl/2019/09/26/blaski-i-cienie-prototypowania/ (20.06.2020). | ||||
| Kuczyński, P. (1986). Interwencja socjologiczna a la Touraine. Przyczynek do analizy sytuacji badawczej jako sytuacji społecznej. Studia Socjologiczne, 3, 83-101. | ||||
| Kusińska, E. (2017). Kształtowanie miejskich przestrzeni publicznych zgodnie z potrzebami lokalnych społeczności, Przestrzeń Urbanistyka Architektura, 2, 85-94. https://doi.org/10.4467/00000000PUA.17.028.7209 |
||||
| Levin, M., Greenwood, D. (2018). Creating a New Public University and Reviving Democracy. Action Research in Higher Education. New York: Berghahn publication. | ||||
| Lewenstein, B., Schindler, J., Skrzypiec, R., (red.), (2010), Partycypacja społeczna i aktywizacja w rozwiązywaniu problemów społeczności lokalnych. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. | ||||
| Marrow, A. (1969). The Practical Theorist. The Life and Work of Kurt Lewin. New York: Basic Books. | ||||
| Martela, B. (2013). Budżet partycypacyjny w Polsce – wdrożenie i perspektywy. Władza sądzenia, 2, 23-33. | ||||
| Miessen, M. (2010). Koszmar partycypacji. Warszawa: Wydawnictwo Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana. | ||||
| Neilson, E., H. (2006). But let us not forget John Collier: Commentary on David Bargal’s ‘Personal and intellectual influences leading to Lewin’s paradigm on action research’. Action Research, 4 (4), 389-399. https://doi.org/10.1177/1476750306070102 |
||||
| Nielsen, A., Hansen, J., Skorupinski, B., Ingensiep, H.,-W., Baranzke, H., Lassen, J., Sandoe, P. (2006). Consensus Conference Manual. Pobrano z https://estframe.net/uploads/qyej2dpn/et4_manual_cc_binnenwerk_40p.pdf (20.06.2020). | ||||
| Pawłowska, K. (2002). Konflikty wokół ochrony i kształtowania krajobrazu. W: Problemy ochrony i kształtowania krajobrazu Górnego Śląska na tle doświadczeń z innych regionów Polski. Sosnowiec: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. | ||||
| Pawłowska, K. (2008). Przeciwdziałanie konfliktom wokół ochrony i kształtowania krajobrazu: partycypacja społeczna, debata publiczna, negocjacje. Kraków : Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej. | ||||
| Pistelok, P., Martela, B. (2019). Raport o stanie polskich miasta. Partycypacja publiczna. Warszawa-Kraków: Instytut Rozwoju Miast i Regionów. | ||||
| Pogoda, I., Zielińska, E. (red.). (2011). Konsultacje społeczne w przestrzeni wielkomiejskiej. Ochocki model dialogu obywatelskiego. Warszawa: Polskie Towarzystwo Socjologiczne. | ||||
| Probosz, M., Sadura, P. (2011). Konsultacje w społeczności lokalnej: planowanie, przygotowanie, prowadzenie konsultacji metodą warsztatową. Warszawa: Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. | ||||
| Rakowski, T. (red.). (2016). Etnografia/animacja/sztuka. Nierozpoznane wymiary rozwoju kulturalnego. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury. | ||||
| Reason, P., Bradbury, H. (red.). (2008). The SAGE Handbook of Action Research: Participative Inquiry and Practice. Thousand Oaks: SAGE. https://doi.org/10.4135/9781848607934 |
||||
| Santos, B. (1998). Participatory Budgeting in Porto Alegre: Toward a Redistributive Democracy. Politics & Society, 26(4), 461-510. https://doi.org/10.1177/0032329298026004003 |
||||
| Sarkissian, W., Bunjamin-Mau, W. (2012). Speakout: The Step-by-Step Guide to speakouts and Community Workshops. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781849772594 |
||||
| Siemiński, W. (2016). Partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym jako element polityki miejskiej. Człowiek i Środowisko, 40(1),77-93. | ||||
| Siemiński, W. (2018). Instrumenty i korzystne sytuacje partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym. Człowiek i Środowisko, 41(3), 51-62. | ||||
| Skórzyńska, A. (2013). Kto potrzebuje współbadań: (Participatory) action research jako projekt emancypacji (intelektualistów). Kultura Współczesna, 2(77) 15-25. | ||||
| Skórzyńska, A. (2016). Do zastosowania? Teoretyzowanie a diagnozowanie w kulturze. Kultura Współczesna, 5(92), 44-62. | ||||
| Skrzypczak, B. (2002). Aktywizując środowisko W: Aktywna społeczność lokalna. Lublin: Lubelski Ośrodek Samopomocy. | ||||
| Skrzypczak, B. (2016). Wspieranie procesów partycypacji lokalnej poprzez badania pedagogiczne. Przypadek Społecznej Strategii Warszawy. Pedagogika Społeczna, 2(60), 183-202. | ||||
| Smykowski, B., Rosińska, A. (2015). Diagnoza społeczności lokalnej dla celów animacji i aktywizacji. Człowiek i Społeczeństwo, 197-214. https://doi.org/10.14746/cis.2015.39.13 |
||||
| Stankiewicz, P. (2011). Od przekonywania do współdecydowania: zarządzanie konfliktami wokół ryzyka i technologii. Studia Socjologiczne, 4 (203)95-119. | ||||
| Stasik, A. (2019). Współwytwarzanie wiedzy o technologii: Gaz łupkowy jako wyzwanie dla zbiorowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. | ||||
| Theiss, Maria. (2009). Participative Action Research. O roli “partycypacyjnych badań w działaniu” w polityce społecznej. Problemy polityki społecznej, 11, 65-85. | ||||
| Touraine, A. (2011). Myśleć inaczej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. | ||||
| Urbanik, A. (2011). Quo vadis? O partycypacyjnej diagnozie lokalnej. Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. | ||||
| Weychert, Waluszko, M. (2016). Grupa Działania i Grupa 111. “Działania Lucimskie” – spóźniona recepcja. DYSKURS: Pismo Naukowo-Artystyczne ASP we Wrocławiu, 21, 174-203. | ||||
| Whyte, W., F. (1989 ). Advancing scientific knowledge through participatory action research. Sociological forum, 4(3), 367-385. https://doi.org/10.1007/BF01115015 |
||||
| Whyte, W., F., Greenwood, D.. J., Lazes, P. (1991). Participatory action research: Through practice to science in social research W: W., F., Whyte (red.)., Participatory action research. Thousand Oaks: Sage, 19-55. https://doi.org/10.4135/9781412985383.n2 |
||||
| Wierzbicki, Z. (1973). Aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. | ||||
| Wirth, L. (1931). Clinical Sociology. Journal of Sociology, 37(1), 49-66. https://doi.org/10.1086/215618 |
||||
| Woźniak, Z. (2014). Socjologia kliniczna – interwencyjny wariant praktycznych zastosowań socjologii. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 76(4), 333-346. https://doi.org/10.14746/rpeis.2014.76.4.22 |
||||
| Zuiderent-Jerak, T. (2015). Situated intervention: Sociological experiments in health care. MIT Press. https://doi.org/10.7551/mitpress/9780262029384.001.0001 |
||||
| Żukiewicz, A. (2009). Wprowadzenie do ontologii pracy społecznej: Odniesienia do społeczno-pedagogicznej refleksji Heleny Radlińskiej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego. | ||||
