Avant, wol. XI, nr 3, doi: 10.26913/avant.2020.03.18
publikowane na licencji CC BY-NC-ND 3.0
Krystyna Dzwonkowska-Godula 
Katedra Socjologii Struktur i Zmian Społecznych
Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki
krystyna.dzwonkowska @ uni.lodz.pl
Przyjęto 17 lipca 2019; zaakceptowano 27 listopada 2019; opublikowano Online First 22 kwietnia 2020 Pełny tekst
Abstrakt: W latach 90. XX wieku grupa kolorowych feministek w Stanach Zjednoczonych uznając, że dotychczasowe działania na rzecz praw kobiet reprezentują interesy białych bogatych Amerykanek z klasy średniej, zaproponowała koncepcję „sprawiedliwości reprodukcyjnej” i podjęła walkę na rzecz praw reprodukcyjnych marginalizowanych kategorii społecznych (między innymi: kobiet z mniejszości etnicznych, o niskiej pozycji społecznej, osób transpłciowych). Koncepcja ta, powstała z połączenia idei praw reprodukcyjnych
i sprawiedliwości społecznej, postuluje równość i zniesienie podziałów na uprzywilejowanych i upośledzonych w decydowaniu o własnym ciele, prokreacji, życiu rodzinnym. „Sprawiedliwość reprodukcyjna” oznacza prawo i posiadanie odpowiednich warunków do tego, aby móc: mieć dzieci, nie mieć dzieci, mieć kontrolę nad warunkami porodu i opiekować się posiadanym potomstwem. Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, jakie zastosowanie może znaleźć koncepcja sprawiedliwości reprodukcyjnej w naukowym opisie i badaniu rzeczywistości społecznej. Wydaje się, że można dyskutować o kilku różnych wymiarach jej naukowej „użyteczności”. Po pierwsze, wskazuje ona na prawa reprodukcyjne jako znaczące dla statusu społecznego jednostek. Skłania do stawiania pytań o to, komu i jakie prawa reprodukcyjne przysługują oraz jakie społeczne konsekwencje ma posiadanie/nieposiadanie tych praw w szerokim, przedstawionym wyżej, rozumieniu (nie wąsko, jako jedynie prawa do aborcji) dla jednostek i całych kategorii społecznych. Po drugie, jako podejście intersekcjonalne, inspiruje do analizy nierówności społecznych i praktyk dyskryminacyjnych w zakresie praw reprodukcyjnych, do badania wpływu różnych cech społecznych jednostek na ich dostęp do tych praw. Po trzecie, koncepcja ta skłania do podjęcia badań nad relacjami indywidualnych doświadczeń jednostek a ich społeczną przynależnością i makrospołecznym kontekstem, zagadnieniami podmiotowości i sprawczości w obszarze reprodukcji. Po czwarte, wskazując na problem uprzywilejowania i dyskryminacji w wymiarze reprodukcji, koncepcja ta inspiruje do stawiania pytań o to kto, dlaczego i w jaki sposób tworzy te społeczne podziały, komu służy reprodukcyjna niesprawiedliwość.
Słowa kluczowe: sprawiedliwość reprodukcyjna; prawa reprodukcyjne; autonomia prokreacyjna; nierówności społeczne; intersekcjonalność
Reproductive justice – from feminist postulate to scientific concept
Abstract: In the 1990s, a group of feminists of colour in the United States, recognising that the actions taken so far to promote women’s rights represented the interests of white rich middle-class Americans, proposed a concept of “reproductive justice” and fought for the reproductive rights of marginalized social groups (including women from ethnic minorities, women with low social status and transgender people). This concept was created by combining the idea of reproductive rights with social justice. It advocates equality and the abolition of divisions between the privileged and the disadvantaged in deciding about their own bodies, procreation and family life. “Reproductive justice” means the right and conditions to have children or not, control over the conditions of childbirth, as well as parenting children in safe and sustainable communities. The aim of the article is to consider how the concept of reproductive justice can be applied in the scientific description and study of social reality. It seems that several different dimensions of its scientific ”usefulness” can be discussed. Firstly, the article points to reproductive rights as significant for the social status of individuals. It raises questions of what reproductive rights are granted and to whom and what social consequences derive from their possession/non-possession for individuals and entire social categories. Secondly, as an intersectional approach, it inspires the analysis of social inequalities and discriminatory practices in the field of reproductive rights in order to study the impact of different social characteristics of individuals on their access to these rights. Thirdly, this concept encourages research into the relationship between experiences of individuals, their social affiliation, the macro-social context and issues of subjectivity and agency in the area of reproduction. Fourthly, by pointing to the problem of privilege and discrimination in the field of reproduction, the concept inspires us to ask questions about who, why and how creates these social divisions and who benefs from reproductive injustice.
Keywords: reproductive justice; reproductive rights; procreative autonomy; social inequality; intersectionality
Bibliografia
| 15-lecie Pekińskiej Platformy Działania. (2010). Warszawa: Departament ds. Kobiet, Rodziny | ||||
| i Przeciwdziałania Dyskryminacji Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. | ||||
| Briggs, L. (2018). How All Politics become Reproductive Politics. From Welfare Reform to Foreclosure to Trump. Oakland, California: University of California Press. https://doi.org/10.1525/9780520957725 |
||||
| Cieślikowska, D., Sarata N. (2012). Dyskryminacja wielokrotna – historia, teorie, przegląd badań. Warszawa: Fundacja Fundusz Współpracy. Pobrano z: https://rownosc.info/media/uploads/dyskryminacja_wielokrotna.pdf, (10.11.2018). | ||||
| Chełstowska, A. (2010). Stawiam na sprawiedliwość reprodukcyjną. Pobrano z: http://lewica.pl/?id=20714 (20.05.2019). | ||||
| Collins, P.H., Bilge, S. (2016). Intersectionality. Cambridge: Polity Press. | ||||
| Colen, S. (1995). “Like a Mother to Them”: stratified reproduction and West Indian childcare workers and employers in New York. W: F. D. Ginsburg, R. R. Reiter (red.), Conceiving the new world order: the global politics of reproduction. Berkley: University of California Press. | ||||
| Crenshaw, K. (1989). Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics. University of Chicago Legal Forum, Vol. 1989: Iss. 1, Article 8, 139-167. | ||||
| Foucault, M. (2000). Historia seksualności. Warszawa: Czytelnik. | ||||
| Giddens, A. (2004). Socjologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. | ||||
| Goldberg, M. (2011). Wojny reprodukcyjne. Płeć, władza a przyszłość świata. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca. | ||||
| Luna, Z., Luker, K. (2015). Reproductive justice. W: C. Joffe, J. Reich (red.), Reproduction and Society. Interdisciplinary Readings. New York and London: Routledge. | ||||
| Mach, B. W. (2000). Równość i nierówność społeczna. W: Encyklopedia Socjologii. Tom 3. Warszawa: Oficyna Naukowa. | ||||
| McCormack, K. (2005). Stratified Reproduction and Poor Women’s Resistance. Gender and Society Vol. 19, No. 5, 660-679. https://doi.org/10.1177/0891243205278010 |
||||
| Miklaszewska, J. (2015). Sprawiedliwość liberalna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. | ||||
| Mizielińska, J. (2017). Odmienne czy zwyczajne. Rodziny z wyboru w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. | ||||
| Oleksy, E. H. (2014). Intersekcjonalność na rozdrożach. Przegląd Kulturoznawczy 2(20): 247-258. | ||||
| Oszkinis, B. (2013). Wolność prokreacyjna – zarys problematyki. Prawo i Medycyna 1-2 (50/51 Vol. 15). | ||||
| Platforma Działania. (1995). Wybór opracowany przez Społeczny Komitet Organizacji Pozarządowych Pekin 1995, Warszawa. | ||||
| Putnam Tong R. (2002). Myśl feministyczna. Wprowadzenie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. | ||||
| Prawa i zdrowie reprodukcyjne i seksualne. Przewodnik. (1998). Warszawa: Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. | ||||
| Robertson, J. A. (2003). Procreative Liberty in the Era of Genomics, American Journal of Law & Medicine 4 (29): 439-487. | ||||
| Ross, L. J., Solinger, R. (2017). Reproductive Justice. An Introduction. Oakland, California: University of California Press. | ||||
| Różyńska, J. (2016). Rozwój i ochrona praw reprodukcyjnych jako praw człowieka. W: B. Namysłowska-Gabrysiak, K. Syroka-Marczewska, A. Walczak-Żochowska (red.), Prawo wobec problemów społecznych. Księga Jubileuszowa Profesor Eleonory Zielińskiej. Warszawa: Wydawnictwo C.H.Beck. | ||||
| Sensoy, Ö., DiAngelo, R. (2017). Is everyone really equal? An introduction to key concepts in social justice education. Second edition. New York: Teachers College Press. | ||||
| Shaw, J. (2013). Full-Spectrum Reproductive Justice: The Affinity of Abortion Rights and Birth Activism. Studies in Social Justice 7 (1): 143-159. https://doi.org/10.26522/ssj.v7i1.1059 |
||||
| Silliman, J., Gerber Fried M., Ross, L. i Gutiérrez, E. R. (2016). Undivided rights: women of color organize for reproductive justice. Chicago, Illinois: Haymarket Books. | ||||
| Solinger, R. (2013). Reproductive Politics. What Everyone Needs To Know. New York: Oxford University Press. | ||||
| Soniewicka, M. (2009). Autonomia prokreacyjna. Pressje 17, 50-66. | ||||
| Sperling, D. (2011). “Male and Female He Created Them”: Procreative Liberty, its Conceptual Defciencies and the Legal Right to Access Fertility Care of Males, International Journal of Law in Context 7(3), 375-400. https://doi.org/10.1017/S174455231100019X |
||||
| Strona internetowa Sistersong Women of Color Reproductive Justice Collective https://www.sistersong.net/ (15.10.2018). | ||||
| Szarfenberg, R. (2006). Sprawiedliwość społeczna. Hasło do Encyklopedii pedagogiki. Pobrano z: http://rszarf.ips.uw.edu.pl/pdf/sprawiedliwosc_EP.pdf (15.11.2018). | ||||
| Sztompka P. (2004). Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków; Wydawnictwo Znak. | ||||
| Wróbel, P., ks. (2013). Postulat sprawiedliwości społecznej a idea sprawiedliwości. Studia Socialia Cracoviensia 5 (2013) nr 1 (8), 135-150. https://doi.org/10.15633/ssc.434 |
||||
| Zapędowska-Kling, K. (2017). Intersekcjonalność w polityce społecznej. Społeczeństwo i Ekonomia 2(8), 20-34. https://doi.org/10.15611/sie.2017.2.02 Czasopismo „Avant” – zadanie finansowane w ramach umowy 711/P-DUN/2019 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.
|
||||
