„Zastęp, baczność!” Władza i przywództwo w komiksach serii „Tytus, Romek i A’Tomek” Henryka Jerzego Chmielewskiego

Avant, wol. XIII, nr 3, https://doi.org/10.26913/avant3202220
publikowane na licencji CC BY-NC-ND 3.0

Marek Jeziński
Instytut Badań Informacji i Komunikacji
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
jezmar@umk.pl

Przyjęto 10 lipca 2021; zaakceptowano 19 lipca 2022; opublikowano 28 stycznia 2023.
Pełny tekst

Abstrakt: W artykule podjęto kwestię władzy jako istotnej kategorii występującej w komiksach serii „Tytus, Romek i A’Tomek” H. J. Chmielewskiego. Relacje władzy i przywództwa są tworzone i reprodukowane w mikrośrodowisku, jaką tworzy trzech głównych bohaterów zrzeszonych w specyficzny rodzaj koleżeńskiej grupy: tworzą oni zastęp harcerski funkcjonujący przy szkole podstawowej. Stabilność tej grupy podtrzymywana jest przez ramy instytucjonalne, w których funkcjonują bohaterowie. W kategoriach analitycznych władza jest tu rozumiana na sposób neoweberowski (podejście transformacyjne) oraz poststrukturalistyczny (władza dyscyplinarna). Szczególną rolę pełni tu postać zastępowego A’Tomka: jest on liderem środowiskowym, autorytetem i przedstawicielem elit.

Słowa kluczowe: komiks; władza; przywództwo; przemoc symboliczna; władza dyscyplinarna; instytucje edukacyjne

“Scout Troop, Attention!” Power and Leadership in the Comic Series “Tytus, Romek, and A’tomek” by Henryk Jerzy Chmielewski

Abstract: The article examines the issue of power as an essential category displayed in “Tytus, Romek, and A’Tomek” the comic book series by H.J. Chmielewski. The relationships of power and leadership are reproduced in the micro-group consisting of the three main characters of the story, which are bonded by friendship: they form the scout group functioning at the elementary school. The stability of this group is maintained by the institutional framework in which the boys function. A’Tomek plays a privileged role in this context: he is a group leader, holds the authority position, and is the elite representative. In analytical terms, the idea of power is applied in neo-Weberian (transformational) and post-structuralist (disciplinary) concepts.

Keywords: comic books; power; leadership; symbolic violence; disciplinary power; education institutions

Bibliografia

Avelino, F. (2021). Theories of power and social change. Power contestations and their implications for research on social change and innovation. Journal of Political Power, 14(3), 425-448. https://doi.org/10.1080/2158379X.2021.1875307

Babic, A. A. (2014). Comics as history, comics as literature: Roles of the comic book in scholarship, society, and entertainment. Lanham, Plymouth: Fairleigh Dickinson University Press.

Bembenista, A. (2006). Specyfika populistycznego typu przywództwa. W: M. Marczewska-Rytko (red.), Populizm na przełomie XX i XXI wieku. Panaceum czy pułapka dla współczesnych społeczeństw? (s. 45-64). Toruń: Wydawnictwo A.Marszałek.

Blondel, J. (1987). Political Leadership: Towards a General Analysis. London, Beverly Hills: SAGE Publications.

Bourdieu, P. i Passeron, J. C. (1990). Reproduction in Education, Society and Culture. London, Newbury Park, New Delhi: Sage Publications.

Bouveresse, J. (1999). Rules, Dispositions, and the Habitus. W: R. Shusterman (red.), Bourdieu: A Critical Reader (s. 45-63). Oxford: Wiley-Blackwell.

Bowden, M. (2014). Crime, Disorder and Symbolic Violence: Governing the Urban Periphery. New York: Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/9781137330369

Calhoun, C. (1993). Habitus, Field, and Capital: The Question of Historical Specificity. W: E. LiPuma, M. Postone, C. J. Calhoun (red.), Bourdieu: Critical Perspectives (s. 61-88). Cambridge: Polity Press.

Chmielewski, H. J. (2009). Superkolekcja 25 ksiąg przygód. Warszawa: Prószyński Media.

Chu, Y-h. (1989). State Structure and Economic Adjustment of the East Asian Newly Industrializing Countries. International Organization, 43(4), 647-672. https://doi.org/10.1017/S0020818300034470

Crossley, N. (2008). Social Class. W: M. Grenfell (red.), Pierre Bourdieu: Key Concepts (s. 87-100). Stocksfield: Acumen. https://doi.org/10.1017/UPO9781844654031.009

Dahl, R. (1961). Who Governs? New Haven: Yale University Press.

Danaher, G., T. Schirato, J. Webb. (2000). Understanding Foucault. London: Allen & Unwin.

Elcock, H. J. (2001). Political Leadership. Cheltenham and Northampton: Edward Elgar. https://doi.org/10.4337/9781843762881

Elgie, R. (2018). Political Leadership: A Pragmatic Institutionalist Approach. London: Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/978-1-137-34622-3

Gąsowski, P. (2016). Wprowadzenie do kognitywnej poetyki komiksu. Poznań: Fundacja Instytut Kultury Popularnej.

Geertz, C. (2005). Wiedza lokalna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Gutting, G. (2005). Foucault: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/actrade/9780192805577.001.0001

Feder, E. K. (2011). Power/knowledge. W: D. Taylor (red.), Michel Foucault: Key Concepts (s. 55-68). Durham: Acumen Publishing. https://doi.org/10.1017/UPO9781844654734.005

Harsanyi, J. C. (1962). Measurement of Social Power, Opportunity Costs and the Theory of Two-Person Bargaining Game. Behavioral Science, 7(1), 67-80. https://doi.org/10.1002/bs.3830070105

Haugaard, M. (2021). The four dimensions of power: conflict and democracy. Journal of Political Power, 14(1), 153-175. https://doi.org/10.1080/2158379X.2021.1878411

Helms, L. (red.). (2012). Comparative Political Leadership. London: Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/9781137264916

Hermann, M. G. (1998). Elementy przywództwa. W: J. Szczupaczyński (oprac.), Władza i społeczeństwo 2. Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki (s. 297-314). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Herzfeld, M. (2004). Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Hoffman, M. (2011). Disciplinary power. W: D. Taylor (red.), Michel Foucault: Key Concepts (s. 27-40). Durham: Acumen Publishing. https://doi.org/10.1017/UPO9781844654734.003

Janda, K. F. (1960). Towards the Explication of the Concept of Leadership in Terms of the Concept of Power. Human Relations, 13(4), 345-363. https://doi.org/10.1177/001872676001300404

Jeziński, M. (2008). Bogowie i demony. Fenomen przywództwa a marketing polityczny. W: B. Szklarski (red.), Gra w przywództwo – jak zdobyć i utrzymać wadzę (s. 11-20). Warszawa: Collegium Civitas.

Johnson, J. K. (2012). Super-history: Comic Book Superheroes and American Society, 1938 to the Present. Jefferson: McFarland and Company.

Levi-Strauss, C. (2021). Antropologia strukturalna (K. Pomian, tłum.). Warszawa: Aletheia.

Lopes, P. (2009). Demanding Respect: The Evolution of the American Comic Book. Philadelphia: Temple University Press.

Ludwig, A. M. (2002). King of the Mountain: The Nature of Political Leadership. Lexington: The University Press of Kentucky.

Lynch, R. A. (2011). Foucault’s theory of power. W D. Taylor (red.). Michel Foucault: Key Concepts (s. 13-26). Durham: Acumen Publishing. https://doi.org/10.1017/UPO9781844654734.002

Macey, D. (2005). Michel Foucault. London: Reaktion Books.

Marturano, A., J. Gosling (red.). (2008). Leadership: the key concepts. Abingdon, New York: Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203099643

Maton, K. (2008). Habitus. W M. Grenfell (red.), Pierre Bourdieu: Key Concepts (s. 59-66). Stocksfield: Acumen. https://doi.org/10.1017/UPO9781844654031.006

Mills, C. W. (1956). The Power Elite. Oxford: Oxford University Press.

Moore, A. C. (2019). Violence and its interpretations: towards a semiotic theory of state power. Journal of Political Power, 12(2), 177-199. https://doi.org/10.1080/2158379X.2019.1618487

Moore, R. (2008). Capital. W M. Grenfell (red.), Pierre Bourdieu: Key Concepts (s. 101-118). Stocksfield: Acumen. https://doi.org/10.1017/UPO9781844654031.010

Pieliński, B. (2008). Technokratyczne przywództwo. Władza w Azji Wschodniej. W: B. Szklarski (red.), Gra w przywództwo – jak zdobyć i utrzymać wadzę (s. 211-224). Warszawa: Collegium Civitas.

Robbins, D. (2000). Bourdieu and Culture. London, Thousand Oaks: SAGE. https://doi.org/10.4135/9781446218549

Rouse, J. (2006). Power/Knowledge. W G. Gutting (red.), The Cambridge Companion to Foucault (s. 95-122). Cambridge: Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CCOL0521840821.005

Sellick, P. (2020). From nonviolent practice toward a theory of political power. Journal of Political Power, 13(1), 41-59. https://doi.org/10.1080/2158379X.2019.1701832

Sieradzan, J. (2008). Charyzma i szaleństwo w działalności przywódców niektórych nowych ruchów religijnych. W B. Szklarski (red.), Gra w przywództwo – jak zdobyć i utrzymać wadzę (s. 237-246). Warszawa: Collegium Civitas.

Simmel, G. (2005). Socjologia (M. Łukasiewicz, tłum.). Warszawa: PWN.

Simmel, G. (2008). Ilościowe aspekty grupy. W: tenże, Pisma socjologiczne (M. Łukasiewicz, tłum.) (s. 386-407). Warszawa: Oficyna Naukowa.

Swartz, D. (1998). Culture and Power: The Sociology of Pierre Bourdieu. Chicago: University of Chicago Press. https://doi.org/10.7208/chicago/9780226161655.001.0001

Szyłak, J. (2016). Kadr komiksowe jako obrazek narracyjny. W: J. Czaja, M. Traczyk (red.), Komiks: Wokół warstwy wizualnej (s. 9-28). Poznań: Fundacja Instytut Kultury Popularnej.

Taylor, Ch. (1999). To Follow a Rule. W R. Shusterman (red.), Bourdieu: A Critical Reader. (s. 29-44). Oxford: Wiley-Blackwell.

Weber, M. (1975). Trzy typy prawomocnego panowania. W W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych (s. 539-550). Warszawa: PWN.

Wildavsky, A. (1995). Kulturowa teoria przywództwa. W: J. Szczupaczyński (oprac.), Władza i społeczeństwo. Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki (s. 274-287). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.